Η ψυχιατρική αξιολόγηση του παιδιού και του εφήβου ξεκινά με τη λήψη του ψυχιατρικού ιστορικού μέσω συνέντευξης του νεαρού ατόμου και των γονέων ή κηδεμόνων του. Η αξιολόγηση περιλαμβάνει τη λεπτομερή εξερεύνηση των πρόσφατων ανησυχιών σε ότι αφορά στα συναισθηματικά ή συμπεριφοριστικά προβλήματα του παιδιού, στην υγεία και ανάπτυξη του παιδιού, στο ιστορικό της γονεϊκής φροντίδας και στις οικογενειακές σχέσεις.
Η ψυχιατρική αξιολόγηση περιλαμβάνει πάντα την ψυχική και νοητική εξέταση του παιδιού ή εφήβου, η οποία συμπεριλαμβάνει την προσεκτική παρατήρηση συμπεριφοράς καθώς και τη λεπτομερή θεώρηση των υποκειμενικών εμπειριών του νεαρού ατόμου. Η αξιολόγηση επίσης περιλαμβάνει την παρατήρηση των ενδο-οικογενειακών σχέσεων και κυρίως τις σχέσεις μεταξύ του παιδιού και των γονέων.
Η αξιολόγηση μπορεί να συμπληρωθεί με τη χρήση ειδικών τεστ, τα οποία προσφέρουν ένα βαθμό αντικειμενικότητας και συνέπειας στην κλινική αξιολόγηση. Πιο εξειδικευμένα ψυχομετρικά τεστ μπορεί να χορηγηθούν απο τον ψυχολόγο, όπως το τεστ νοημοσύνης WISC-III. Επίσης, συχνά είναι αναγκαία η αξιολόγηση των μαθησιακών δυσκολιών, η λογοπεδική και η εργοθεραπευτική αξιολόγηση για να ολοκληρωθεί η διάγνωση.
Ο παιδοψυχίατρος κάνει μία διάγνωση βασισμένος στο ρεπερτόριο των συναισθηματικών και συμπεριφοριστικών συμπτωμάτων, με τη χρήση σταθμισμένων διαγνωστικών κριτηρίων όπως το DSM-IV ή το ICD-10.
Με λίγα λόγια η αξιολόγηση περιλαμβάνει:
- συνέντευξη και λήψη ιστορικού από τους γονείς
- κλινική συνέντευξη με το παιδί ή τον έφηβο
- χρήση ερωτηματολογίων ή/και ψυχομετρικών δοκιμασιών (τεστ)
- επικοινωνία αν χρειαστεί με το σχολικό πλαίσιο του παιδιού
- εργαστηριακό έλεγχο
- συνεργασία με άλλους φορείς που εμπλέκονται στη ζωή του
Στη συνέχεια, ο παιδοψυχίατρος καταρτίζει ένα πρόγραμμα θεραπειών αναλογιζόμενος όλες τις ουσιώδεις παρατηρήσεις του και συζητά αυτές τις υποδείξεις του με το παιδί και τους γονείς.
Στον παιδοψυχίατρο μπορούν να απευθυνθούν λοιπόν όταν υπάρχει κάτι από τα παρακάτω που πρέπει να διερευνηθεί:
- Δυσκολίες σχέσεων και συμπεριφοράς του παιδιού ή του εφήβου, που μπορεί να περιλαμβάνει αντιδραστικότητα, πείσμα, εναντίωση, προκλητικότητα, μέσα ή/και έξω από το σπίτι, με ένα ή/και με τους δύο γονείς
- Μαθησιακά προβλήματα, όπως χαμηλή σχολική επίδοση, δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσορθογραφία
- Σχολικά προβλήματα, όπως σχολική άρνηση, δυσκολίες σχέσεων και επαφής με συνομήλικους στο χώρο του σχολείου
- Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής – Υπερκινητικότητα, στοιχεία της οποίας μπορεί να είναι η υπερβολική βιασύνη και ομιλητικότητα, τα λάθη απροσεξίας, η παρορμητικότητα, η αφηρημάδα και η έντονη κινητικότητα
- Προβλήματα διασπαστικής ή εναντιωματικής προκλητικής συμπεριφοράς
- Πένθος, απώλεια
- Αγχώδεις καταστάσεις που μπορεί να εκδηλώνονται με άγχος αποχωρισμού, επίδοσης, έκθεσης κλπ
- Προβλήματα μειωμένης ή χαμηλής αυτοεκτίμησης
- Διαταραχές ύπνου, όπως εφιάλτες, ενύπνιος τρόμος κλπ
- Ζητήματα αδελφικής αντιπαλότητας ή αντιζηλίας
- Ψυχοσωματικά ενοχλήματα όπως συχνές κεφαλαλγίες, κοιλιακά άλγη κλπ
- Διαζύγιο γονέων – Προβλήματα στο γονεϊκό ζεύγος
- Χρόνια προβλήματα σωματικής υγείας του παιδιού ή μέλους της οικογένειας
- Οξείς στρεσσογόνοι παράγοντες (ψυχοτραυματικά γεγονότα)
- Προβλήματα λόγου και ομιλίας (καθυστέρηση εκφραστικού λόγου, τραυλισμός κλπ)
Νοητική ανωριμότητα-καθυστέρηση - Αυτισμός και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές
- Σύνδρομο Asperger
- Κινητικά ή/και φωνητικά tics (σύνδρομο Gilles de la Tourette)
- Δυσκολίες ελέγχου των σφιγκτήρων (ενούρηση, εγκόπριση)
- Φόβοι, γενικευμένη ανασφάλεια, συναισθηματική ανωριμότητα
- Ειδικές φοβίες (κοινωνική ή άλλες προσδιορισμένες)
- Προβλήματα ταυτότητας του γένους (ή φύλου)
- Διαταραχές στην προσαρμογή
- Ψυχολογικοί παράγοντες που επιδρούν στη σωματική υγεία
- Θλίψη, κατάθλιψη, μελαγχολία (στα παιδιά μπορεί οι εκδηλώσεις της κατάθλιψης να είναι διαφορετικές από αυτές των ενηλίκων. Μπορεί πχ. να εμφανιστεί με υπερδιέγερση, αντί για υποτονία και μειωμένη κινητικότητα)